«Розгалас. І зноў пра небяспеку сацыяльных сетак». Радыёблог Максіма Угляніцы (аўдыё)

• Передача: Радиоблог
• Дата: 24.05.2022

13 новых карыстальнікаў кожную секунду!

Такімі тэмпамі ў мінулым годзе раслі сусветныя сацыяльныя сеткі. Гэта даныя штогадовага глабальнага даследавання Global Digital 2022. Яшчэ некалькі паказальных лічбаў: за апошняе дзесяцігоддзе карыстальнікаў сацыяльных сетак стала ўтрая больш, зараз іх больш за 4,5 мільярды.

Канечне, складана сказаць дакладна, колькі за гэтымі лічбамі жывых людзей – бо ў аднаго чалавека можа быць некалькі акаунтаў, да таго ж у інтэрнэце хапае фэйкавых старонак, ботаў. Тым не менш, тэндэнцыя відавочная, і ніхто з ёй не будзе спрачацца – усё больш людзей прыходзіць у сусветную павуціну. Многія з іх – менавіта ў сацсеткі. Таму эксперты заўважаюць: гаджэты ўжо даўно не раскоша, яны сталі жыццёвай неабходнасцю. Яшчэ і па той прычыне, што ў некаторых рэгіёнах – асабліва ў Азіі і Афрыцы – сацсеткі гэта не толькі і не столькі забава. Для мясцовых жыхароў гэта праца, штодзённы быт, акно ў свет нарэшце.

Такая карціна зноў і зноў ставіць пытанне: сацсеткі гэта ўсё ж такі дабро або зло? Чаго больш, плюсаў або мінусаў? Канечне, простага адказу няма. Пра плюсы гаварылася не раз, не будзем паўтараць. Аднак, жыццё пастаянна падкідвае прыклады негатыўных наступстваў. Як мінімум гэта нагода задумацца – ці на тое мы марнуем час у інтэрнэце?

Амерыканскія СМІ зараз актыўна пішуць пра гісторыю дзесяцігадовай Найлы Андэрсан. Дзяўчынка памерла праз пяць дзён пасля таго, як яна паспрабавала выканаць небяспечнае заданне пад назвай "blackout challenge". Яго ўдзельнікі наўмысна задыхаюцца да таго часу, пакуль не страцяць прытомнасць, а затым апісваюць свае незвычайныя пачуцці, калі прыходзяць у сябе. Як адзначаецца, ужо мінімум пяць дзяцей памерлі пасля такіх небяспечных трукаў. Сям'я Найлы сцвярджае: яна знайшла адпаведны выклік у папулярнай сацыяльнай сетцы TikTok. Прычым гэта не было выпадковасцю, як сцвярджаецца, адпаведныя алгарытмы сацсеткі зрабілі дзяўчынцы падказку: такая інфармацыя можа быць ёй цікавая. Як бачым, цікаўнасць прывяла да трагедыі. На TikTok падалі ў суд, ідзе разбіральніцтва.

А ў Пакістане папулярную тыктокершу абвінавацілі ў наўмысным распальванні лясных пажараў. У разгар рэкорднай спякоты ў краіне мясцовая блогер з 11-мільённай аўдыторыяй падпісчыкаў апублікавала кароткі ролік. Яна рэзка спускаецца па лясістым ўзгорку, пакрытым полымем, пад папулярную поп-песенку. І подпіс пад відэа: “агонь успыхвае ўсюды, дзе я знаходжуся”.

Дзяўчына – не адзіны пакістанскі тыктокер, якога ўлады абвінавацілі ў падпале лесу. Чыноўнікі кажуць, што гэта такая новая тэндэнцыя ў краіне, якая пакутуе ад гарачыні: маладыя людзі адчайна маюць патрэбу ў новых падпісчыках і жадаюць любымі спосабамі павялічыць колькасць праглядаў сваіх ролікаў. Таму і падпальваюць лясы (у тым ліку ў нацыянальных парках), каб быў відовішчны фон для іх відэа. Сітуацыя, канечне, дзікая!

Але зразумелая з пункту гледжання вучоных. Яны тлумачаць, навошта карыстальнікам гэтыя лайкі, прагляды і іншыя знакі ўвагі ў сеціве. Размова пра так званую дафамінавую залежнасць, якая ўзнікае ў сацыяльных сетках. Дафамін – гармон, які спрыяе нашаму добраму самаадчуванню, эвалюцыйна ён прызначаўся для таго, каб дапамагчы людзям спажываць ежу і добра спаць. Аднак, сёння – у прасторы сацыяльных сетак – яго задача як мага даўжэй затрымаць нас у інтэрнэце.

Спецыялісты па наркаманіі тлумачаць: калі мы атрымліваем нейкае прызнанне ў сацыяльных сетках, гэта актывізуе дафамін у нашым мозгу. Лайкі і прагляды даюць нам эмацыйны кайф, і ў аснове яго – пачуццё сацыяльнага адабрэння. Самыя вялікія праблемы ў гэтым сэнсе з так званымі віруснымі відэа або запісамі ў сацсетках, якія набіраюць тысячы і нават мільёны праглядаў. Вучоныя прыводзяць такі вобраз: гэта як працяглая вечарынка, толькі замест адной добрай песні і выпіўкі там бясконцы канцэрт з адкрытым барам і напоямі, якімі вы ніяк не можаце насыціцца.

Пры гэтым дактары папярэджваюць: нейрахімічны эфект ад распаўсюджвання нашага кантэнту ў інтэрнэце яшчэ недастаткова вывучаны. Таму спецыялісты не да канца разумеюць, што такія вірусныя запісы робяць з нашым мозгам! Жаданне павысіць сваё эга можа змяніць паводзіны чалавека, прымусіць яго публікаваць тое, што гарантавана спадабаецца аўдыторыі – з патэнцыйна катастрафічнымі вынікамі. Жаданне атрымаць максімум лайкаў часам прыводзіць да з'яўлення ўсё больш экстрэмальных публікацый, а гэта ўсё больш радыкалізуе інтэрнэт і грамадства.

Але! Усе прыведзеныя гісторыі і аргументы не азначаюць, што трэба тэрмінова выдаліцца з усіх сацыяльных сетак і забыць пра іх. Прыгадаем лічбы, прыведзеныя ў пачатку – мільярды чалавек у свеце рэгулярна карыстаюцца гэтымі каналамі камунікацыі. Гэта рэальнасць, якую трэба прыняць і выкарыстоўваць. Прычым не толькі зоркам шоу-бізнесу, блогерам, але і, скажам, дзяржаўным служачым, чыноўнікам, дэпутатам, палітыкам.

У суседняй Расіі зараз дэпутаты разглядаюць законапраект, які абавязвае дзяржорганы ўсіх узроўняў і падведамасныя ім арганізацыі весці старонкі ў сацсетках. Праўда, з агаворкай – у расійскіх сацсетках (найперш “Аднакласнікі” і VK). Абгрунтаванне простае: менавіта праз сацсеткі мільёны людзей атрымліваюць сёння навіны плюс гэта самы зручны спосаб камунікацыі грамадзян і прадстаўнікоў улады. Думаю, гэта можа стаць добрым прыкладам і для Беларусі.

Што да звычайных карыстальнікаў, то ім таксама не варта было б адмаўляцца ад сацыяльных сетак – пры ўсіх іх названых негатыўных момантах. Проста трэба праяўляюць тое, што называюць “лічбавай абачлівасцю”: часцей задумвацца, што і навошта мы робім у інтэрнэце. Тады наша лічбавае жыццё не будзе перашкаджаць рэальнаму.