Розгалас. Памятныя месцы дзяцінства. Радыёблог Максіма Угляніцы (аўдыё)

Прыгадаў я нядаўна адну гісторыю, здарылася яна гадоў дваццаць таму: быў выхадны дзень, я сядзеў на лавачцы каля сваёй школы, калі да мяне падышла пажылая жанчына. - Падкажыце, гэта ж вуліца Крапоткіна? - Крапоткіна. - А вунь там інфекцыйная бальніца? - Яна самая. - Так, яе памятаю. А што гэта за будынкі? - Архіў гістарычны... гэта – школа… там – дамы жылыя… - Ой, не… не памятаю… нічога гэтага не было тут! І так яшчэ некалькі хвілін уздыхала «як жа ўсё тут змянілася» і паказвала на будынкі, якіх «тут не было». Шчыра кажучы, тады я не вельмі ёй паверыў. Ну як гэта не было? Колькі сябе памятаю, усе гэтыя дамы былі! Ці амаль усе – на месцы вялікага жылога дома па цяперашнім праспекце Машэрава нейкі хмызняк рос, але ж тады я быў зусім маленькі. Чаму я прыгадаў гэту гісторыю цяпер? Некалькі тыдняў таму, калі ў Мінску кіпелі тэнісныя страсці – нашы дзяўчаты прымалі зборную ЗША – я прыгадаў, як мы, яшчэ дзецьмі, спрабавалі далучыцца да вялікага тэнісу. Гэта адбывалася ў школьным двары, а таксама праз дарогу ад школы – ля вялікай сцяны фарфоравага завода. На ёй мы пазначалі мелам умоўную сетку, бралі ракетку і стукалі мячыкам аб сцяну, пакуль былі сілы. Вырашыў я чарговы раз прагуляцца да гэтай сцяны і ўбачыў, што дажывае яна апошнія дні. Як, напэўна, і ўвесь фарфоравы завод. Падобна на тое, што яго ўсё ж такі пачалі зносіць. Такім планам ужо не адзін год, нават вядома, што павінна з'явіцца на месцы былога прадпрыемства з больш чым стогадовай гісторыяй – сучасны жылы квартал з офіснымі будынкамі і сацыяльнай інфраструктурай. Прынамсі, такія планы інвестараў агучвалі гады тры таму. Канцэпцыя прайшла грамадскае абмеркаванне. Цікава, што архітэктары паспрабавалі абыграць у новым комплексе вобраз ракі Пярэспы, якая калісьці тут працякала. Дакладней, рака засталася – проста ў сярэдзіне 1970-х яе завялі ў калектар, як і іншую вядомую мінскую раку, Нямігу. Паглядзім, ці ўвасобяцца ўсе гэтыя прыгожыя задумы ў жыццё або на месцы фарфоравага завода з'явіцца нешта іншае? Але, прызнаюся, я адчуў лёгкі сум, калі ўбачыў, як разбураюць яго сцены. Зрэшты, з заводам звязаны не толькі спартыўныя ўспаміны. Некаторыя мае аднакласнікі называлі яго «фАфаркай». У пачатку «лихих 90-х» самыя прадпрымальныя з іх карысталіся агульным беспарадкам і рэгулярна наведваліся ноччу на «фафарку» па новыя сервізы. Потым іх паспяхова прадавалі з гаражоў у навакольных дварах. Памятаю, як адзін з аднакласнікаў, Сяргей, любіў пахваліцца, як ён ледзь паспеў збегчы ад завадскога вартаўніка і пералезці праз агароджу… І вось яшчэ адно памятнае месца дзяцінства знікае. Ці не атрымаецца, што калі-небудзь і я буду, як тая пажылая жанчына ля маёй школы, усклікаць: «А як жа усё тут змянілася! Нічога гэтага не памятаю!». Зрэшты, ад такіх разважанняў лёгка перайсці да адвечнай спрэчкі: што рабіць з забудовай гарадоў? Усё старое захоўваць, усё старое зносіць? Або спрабаваць сумяшчаць старое з новым, і калі так, то ў якіх прапорцыях? Напэўна, ва ўсіх буйных гарадах свету, асабліва сталіцах, ідуць такія спрэчкі, і ў кожным выпадку яны вырашаюцца па-свойму. Калі я рабіў інтэрв'ю з вядомым беларускім архітэктарам і навукоўцам Арменам Сардаравым, ён выказаў такую думку: «Архітэктура павінна кранаць душу чалавека. Гэта можа рабіць і адносна небагатая, простая забудова - калі яна звязана з тваімі бацькамі, бабулямі-дзядулямі, з табой самім і фактамі твайго жыцця – «ды я ж на гэтай вуліцы з дзяўчынай сустракаўся!». Я згодны з шаноўным доктарам архітэктуры, але з іншага боку… Калі захоўваць усе памятныя месцы, будынкі, завулкі і іншыя куточкі кожнага жыхара Мінска, то ў такім разе горад павінен проста спыніцца ў сваім развіцці! Я ўпэўнены: без развіцця горад перастане жыць, а развіццё часта гэта і ёсць змяненні. Іншая справа – маштабы гэтых змяненняў, але гэта ўжо дэталі. Больш за тое, цудоўна разумею: мой лёгкі сум па сцяне фарфоравага завода, дзе пачыналіся ўрокі тэнісу, – гэта толькі праява настальгіі па дзяцінстве. У якім, вядома, трава была зеляней, мы – маладзейшыя, усе вакол – жывыя-здаровыя, а сонца свяціла ярчэй. Калі прыбраць гэтыя пачуцці, то застанецца проста высокая шэрая сцяна. І старажоўскага рынку, дзе ў дзяцінстве я набыў першага хатняга гадаванца – хамячка, - больш няма, закрылі. «Птушыны» рынак знаходзіўся на месцы былых брацкіх воінскіх могілак, пра што сёння нагадвае мемарыял. І я лічу, што так правільна, якімі б цікавымі ні былі мае дзіцячыя ўспаміны. Ды і ўвогуле сёння важныя для сябе месцы роднага горада або вёскі мы можам не толькі запомніць – памяць рэч ненадзейная. Іх можна сфатаграфаваць і нават зняць на відэа, смартфон ёсць амаль у кожнага. Не здзіўлюся, калі хутка з'явяцца і якія-небудзь акуляры дапоўненай рэальнасці для вандровак у мінулае. Ідзеш у такіх акулярах па сучаснай вуліцы, а бачыш – што было на ёй 50 або 100 гадоў таму. Прычым у некаторых выпадках атмасфера можа застацца той жа. У адным з інтэрв'ю жыхарка яшчэ даваеннай вуліцы Крапоткіна, дзе зараз стаіць мая школа, прызналася: што ў гэтым раёне не змянілася да сёння, дык гэта пахі бліжэйшых хлебазавода і бровара. Праўда, раней да іх дадаваўся не вельмі прыемны «водар» з фарфоравага завода. Але гэтая праблема, як мы ведаем, ужо вырашана.