Розгалас. Саджайце дрэвы! (або Адкуль пайшлі «тры правілы сапраўднага мужчыны»). Радыёблог Максіма Угляніцы (аўдыё)

Памятаеце вядомую фразу, якую многія любяць паўтараць, - пра тры рэчы, якія быццам бы павінен зрабіць у жыцці сапраўдны мужчына? Пасадзіць дрэва, пабудаваць дом, вырасціць сына. Пагадзіцеся, правілы вельмі спрэчныя, і ўвогуле шмат пытанняў да гэтай фразы – а што, напрыклад, калі замест сына дачка нарадзілася? Атрымліваецца, мужчына несапраўдны? Дарэчы, ёсць вельмі цікавая версія, адкуль маглі нарадзіцца гэтыя правілы – але пра яе раскажу ў самым канцы радыёблога. А прыгадаў я гэтую фразу, таму што якраз у гэтыя дні любы мужчына (як, дарэчы, і жанчына, і нават дзіця) могуць зрабіць карысную справу – пасадзіць дрэва. Пакінуць такім чынам свой след на зямлі. У нашай краіне ўжо 12-ты раз праходзіць акцыя «Тыдзень лесу» пад цудоўным слоганам «Пасадзі сваё дрэва». Сёлета зялёны тыдзень прымеркавалі да 75-цігоддзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Што трэба для таго, каб прыняць удзел у акцыі? Па вялікім рахунку, толькі ваша жаданне. А таксама — не паленавацца прыехаць у бліжэйшы лясгас або лясніцтва, дзе вам дадуць увесь неабходны інвентар і саджанцы, а таксама падкажуць, дзе лепш за ўсё высадзіць новыя дрэвы. Напярэдадні, карыстаючыся журналісцкай магчымасцю, я далучыўся да людзей, якія саджалі лес у Стаўбцоўскім раёне. Даведаўся, што для гэтага ёсць спецыяльнае прыстасаванне – «паціпуткі» (або «паціпутка»), – пасадачная труба з адмысловым механізмам. А не рыдлёўка, як мог бы падумаць чалавек, далёкі ад лясной гаспадаркі (насамрэч так і падумаў). А першае ў сваім жыцці дрэва я пасадзіў разам з бабуляй і дзядулям на дачы. Але не на іх участку – а ўздоўж дарогі, што вяла да садовага таварыства. Памятаю, у той пахмурны і халаднаваты дзень цэлай дачнай грамадой высадзілі некалькі дзясяткаў дрэў. З таго часу мінула каля трыццаці гадоў. Аднаго толькі шкада: сёння, калі праязджаю міма, не магу знайсці «сваё» дрэва! Разумею, што адна з гэтых невялічкіх асінак або бяроз – мая, а якая дакладна, ніхто ўжо не адкажа. Прыкладна з гэтым часам звязаны яшчэ два ўспаміны. Мы з дзядулем на веласіпедах едзем з дачы ў суседнюю вёску, у прадуктовы магазін. Дарэчы, па той самай дарозе, толькі далей. Паабапал яе – саджанцы новых дрэў, меншыя за наш рост. І вось, праз некалькі дзесяцігоддзяў, праязджаючы там ужо на машыне, прыгадваем: памятаеш тыя саджанцы? А сёння на іх месцы – цэлая алея высачэзных, метраў пад дваццаць, прыгожых дрэў! Літаральна сцяна – а калісьці голае поле вакол было. Цяжка паверыць, калі б сам не бачыў. Але памяць і сёння вяртае да тых дзіцячых успамінаў, калі праязджаю праз алею. А калі машыны яшчэ не было, дабіраліся на дачу электрычкай. І дзесьці ў раёне Мачулішчаў (калі не блытаю) быў невялікі ўчастак дарогі, які я кожны раз праводзіў, літаральна «заліпаючы» у вакно злева па ходзе руху. Уражвала карцінка: вялікае ўзаранае поле, а ледзь не на самым гарызонце, на пагорку – два доўгія дрэвы з аб'ёмнымі зялёнымі «шапкамі» наверсе. Да іх было так далёка, што на адлегласці здавалася: з аднаго кораня растуць. І вось хутка ж цягнік едзе – а яны так павольна праплываюць перад вачыма. Памятаю, ужо тады я думаў: гэта ж як паважаюць дрэвы, што ўсё навокал узаранае – чорная зямля, ні сцяблінкі, здаецца, ні кусціка, – а гэтыя два веліканы стаяць некранутыя проста пасярод поля. Пазней давялося сустракаць асаблівыя дрэвы падчас журналісцкіх камандзіровак па Беларусі. Зразумела, гэта дуб-волат у Белавежскай пушчы. Кажуць, яму каля 600 гадоў. А ў парку вакол палаца Румянцавых-Паскевічаў, што ў Гомелі, нам паказалі дрэва, якое быццам бы дае здароўе і жыццёвую энергію – для гэтага трэба прыхінуцца да яго спінай і паспрабаваць абхапіць рукамі. Памятаю, як пачуўшы гэта, да дрэва пабеглі літаральна ўсе з нашай групы – і юныя калегі-журналісткі, і сур'ёзныя мужчыны ва ўзросце. Думаю, гэта яшчэ і генетычная памяць. Беларусы заўсёды шанавалі дрэвы. Доказам таму і шматлікія назвы населеных пунктаў, так ці інакш звязаныя з дрэвамі, з лясамі, барамі і гаямі. Баравое, Барань, Баркі, Высокі Бор, Залессе, Лясны, Дуброва, Бярозавы Гай, Беразнякі, Гайкі, Зялёны Сад, Ельнікі, Альшанікі, Ольса, Дубнякі, Хвойнікі – сотні і сотні назваў! А яшчэ, кажуць, было ў нашых далёкіх продкаў павер'е, што ў дрэве магла пасяліцца чалавечая душа. І ў такім разе дрэва магло хадзіць, размаўляць і нават ператварацца ў чалавека. Ажно да 20-га стагоддзя часам сустракалася абрадавае кармленне дрэў – калі ім прыносілі хлеб-соль, а на галінкі вешалі ручнікі. Павер'і павер'ямі, але і сёння – у эпоху лічбавых тэхналогій – дрэвы выклікаюць асаблівыя пачуцці. Найперш старыя дрэвы. Калі ты разумееш, што яно стаіць на гэтым месцы ўжо шмат дзесяцігоддзяў. Колькі людзей яно бачыла да цябе і колькі яшчэ ўбачыць пасля цябе! Жывы сведка гісторыі. Прычым менавіта жывы – у адрозненне, напрыклад, ад халодных каменных замкаў. Няма, здаецца, у дрэва ні мозгу, ні сэрца, ні крыві – а жыве: кожную восень скідвае лісце, а кожную вясну зноў становіцца зялёным. А разам з ім жыве і памяць пра таго, хто гэтае дрэва пасадзіў. Зрэшты, абяцаў жа агучыць версію – адкуль маглі з'явіцца тыя самыя тры правілы сапраўднага мужчыны, аўтарства якіх ніяк не могуць вызначыць. Версію прачытаў у інтэрнэце – так што, як кажуць, за што купіў, за тое і прадаю. Аказваецца, вельмі падобнае выслоўе ёсць у старажытным Талмудзе і гучыць яно так: «Чалавек павінен спачатку пабудаваць дом і пасадзіць вінаграднік, а пасля ажаніцца». Як бачым, сэнс крыху іншы: спачатку дасягні пэўных умоў у жыцці, а пасля стварай сям'ю. І ніякіх «сапраўдных мужчын» і «сыноў». Як бы там ні было, але з усяго гэтага мы можам вывесці ўніверсальныя правілы: самааддана займайцеся карыснай і любімай справай, і яна прынясе вам прыбытак, на які можна пабудаваць жыллё. Рабіце прастору вакол сябе больш прыгожай і ўтульнай, - саджайце дрэвы, захоўвайце чысціню, трымайце ў парадку сваю малую радзіму, - і прыгожай будзе ўся краіна. Нарэшце – перадавайце ўсе гэтыя навыкі і веды наступным пакаленням.